top of page

Cyclanthus bipartitus

Family:

Cyclanthaceae

Kichwa:

Papanku

Talking about Papanku

Bélgica Dagua - Papanku flower reveals the gender of a baby in the womb

Kay papangota ñukanchima tapuna ninun izay mana ecota rangawa kaywan tapusha yachana. Kayta ñuka tapungarwni shuj warmita, payba karita punda rimachin. Enfrain Cujio imata anga kariwa changa, warmiwa changa rimaway nin. Narciza Nangoha imata anga kariwa changa, warmiwa changa rimaway riman kuna mana rimawangi kungata ¨chuj¨ pitishkangi. Warmimashka Ahh, ¿imarasha shina yachangi? Kayta partiyogan kari randi mas pundawata charin ¿rimangi warmiman? warmi kasna partiwayuk, kari ashaga kasta kaywta pundawara charin. [ Ña kuna rimangi ñuka kamba llave firmashak ] Ahh, kayta, kayta ñukanchi mana ecotaraga ashkaybi kaywa yachayashkawna ñukanchi rukuguna. Tapuy ashkauna pay chi kari runa shutita, warmiga shutita. Chita rimasha waktarishka washa partisha rikuhashkauna. Chita rikukpi kari ña. Maybis puriushas, ña chita tapushas kari, kari. Ña chi warmita yachanun payguna karita wawayangarawn nisha. Kari llukshi ashka [ ña ] cha sallata warmi ¨tak¨ rikupi ña partisha rikupi. Partisha rikupi warmi, partisha rikupi warmi. Ña chiga warmita wawayangarawn chi [ mm ña ] chasna acertangawa, kunangawa ñukanchi kayta sachaybi usanchi. Ya, ¿chita papango sisa? a, ah papango sisa chara mana, mana partirishka kay chara llullu. Kay ña pay rukuyashamiña partirisha kay, kaymandami sisaga llukshin riki kay, kaymanda ña chimi ¿gusto asnan? gusto asnan tukun. Aa! chi kasna payba ñawi kasna soltero warmi kuwinta kasna payba ñawi colorlla akpimi. Papango sisa warmiguna nisha rimanun, señoritaguna ¿kay color? ¡a, ah! kasna nay pay pukajlla ñawi payga color ashkamanda. Aa! ¿payga color ashkamanda paywa ñawi rikun kan? kasna pukajlla ñawi anguna soltera asha chiraygu chasna ninun. [ Papango, papango sisaklla shamunun ] ¡a ah! papango sisa ñawira mikuna ninun. Cuando estás embarazada le preguntamos a la flor del papanku, para no hacer el eco, con esta flor sabemos el sexo del bebé… Yo le preguntaré a una mujer; primero le pregunto al marido. Efraín Cujio, ¿será un niño o será una niña? Dime ahora. Narcisa Nangoha, ¿será un niño o será una niña? Dime ahora. Sino me avisas, te cortaré el cuello ¨chuj¨. Es una niña. Ahh, ¿por qué sabes eso? Esto está partido; cuando es un niño, tiene más punta. ¿Cómo saben que es una niña? Cuando va a ser niña, está partido así; cuando va a ser niño, tiene más punta. [Sigue contando para que yo siga grabándote.] Ahh, con eso, cuando nosotros no hacíamos la ecografía, con esta flor los mayores ya sabíamos que iba a nacer... Le preguntan con el nombre del marido y con el nombre de la mujer. Después de preguntarle, se golpea suavemente en la barriga y se abre para ver qué es. Vimos que va a ser un niño. Dónde tú estés caminando, cuando le preguntes otra vez, te dirá: será un niño, un niño. Ya saben que esa mujer tendrá un niño. Dará a luz a un niño. [Ya] Cuando vaya a ser mujer, "tak", vemos que la flor está partida, cuando esté partida, será mujer y cuando esté partida, será mujer. Ya ella dará la luz a una mujer [m, m ya]. Así acierta esta flor de (papanku); hasta ahora utilizamos esto en la selva. Ya, ¿esa es la flor de papanku? Sí, esta es la flor de papanku, no se parte todavía; aún está tierna. Cuando ya esté maduro, se parte esta flor. Mira, de aquí salen las flores. De aquí ¿huele rico? Sí, tienen un buen olor. ¡Ahh! Sus ojos son como los colores que se pintan las mujeres solteras. Por eso dicen que esa flor papanku es una mujer joven. ¿Este color? ¡Ah, sí! Porque tiene los ojos de color rojo. ¡Ah! ¿Por tener ese color de ojos dices eso? Tienen ojos de color rojo, como las mujeres solteras; por eso lo dicen así. [Como las flores de papanku vienen oliendo...] ¡A ah! Se come los ojos de las flores de papanku, nos decían.

Bélgica Dagua - How the papanko flower reveals the gender of a baby still in the womb

Kayman papangu kaytami ñukanchiga shuk warmi biksayuk awpi tapuna an kayba payba sisita apasha. Chi maykambiga kari ashaga kari llukshingarawn. Warmi ashaga warmishita ashkata tapukpi ña warmilla, warmilla, warmilla tapushkaybiga warmi llukshin. Kari akpiga ña tukuy tapushkay kari muylla tukun. Riman kay cirtutami riman. Ñukanchi kirik manchi chi kay rimakta. Spanish Text Esta es papanco. A esta planta preguntamos cuando una mujer está embarazada cogiendo sus flores. Le preguntamos si va a nacer niño y nace un niño. Le preguntamos si va a nacer una niña y nace una niña; le preguntamos si va a nacer una niña, niña, niña y nace una niña. Le preguntamos varias veces si va a ser un niño y si nace un niño, esta flor dice la verdad... Nosotros le creemos cuando esta flor nos lo dice.

Bélgica Dagua - Papanku Sisa Warmiguna

CONTACT  US   
 

cotococha.ec@gmail.com 

480.276.5913

ANDES AND AMAZON FIELD SCHOOL

Sponsored by Title VI National Resource Centers at University of Wisconsin Madison, the University of Florida, Florida International University, the University of Pittsburgh, and Brigham Young University.

bottom of page