top of page

Scientific name

Eulodia Dagua - How the birds get their voices

Mashti pay runa warmi ashkaya paushi ishkay ushushita charishka, ishkay ushushita charishaga. Alli warmi chanaura alli warmi, alli warmi chiga chitaga payga sipuruga apisha nishaga tapugrigashkaya. Mana munashka kunata mamaga kasna tulluyashkata imawata kushkangui nishka. Alli runa apita kushkangui nishka, alli taslla runa api kuyma nishka pero shina tullu api. Mana kunata munachu kanda nishkay chiga chasna nijpimi payga chasna mitsapiga. Ña chasna tapusha purijgashkaya ña yanga ña wasiy puñusha tapusha purijgashka. Kamba ushushita kuway nisha chiga paushi mana munajgashka paywa ushushita kunata. Chasnaybimi nishka payga iyarishka ña, yangami kasna rasha purini nishka. Kaybimi payta tupan shu runa chaupi ñambiy chiga wauki nishkay imawata kasna llakirisha kanga puringui. Chiga mana nishkay paushiwa ushushita tapujpimi mana kunata munawan nishkay. Chiga chasna nijpiga mana nishkay kanlla apimi mana kunata munay tukungui tandarisha tupushun nishkay. Chiga chasna nijpiga, mastimi tupan payta ñambiybiga pawa, pawami tupan chiga chasna nishaga. Tandarishkauna ña win, tadarinakushauna ña win runata rimasha tapusha kuwaychi nisha. Chiga tapusha kunga nisha ña win rishkauna ña wasiybi, chiga rishkauna watarako runa ashka, chimanda sikuanga runa ashka, chimandaga pawa runa ashka, chimanda chañawi runa ashkaya. Chi tandarisha rishkayga chi tapushkauna kuy nisha pawa ñaupa yaykushkaya. Imawata tukusha ushushita kasna mitsangui nishkaya, kuy nishkaya chiga chasna nipiga. Pawaga rugaushkaya kuy nisha, pawaga rugaushka kuy ushushita kuy niushkay payga. Ama mitsaychu niushkay kuy ushushitaga kuy chi mashti wataraco randiga. Payga tapungachari nisha apashkauna watarokuta chiga watarakoga piñarisha mana nishkaya. Ama kuychu nishkaya, mana nishkaya ama kungui, ama kunguichu payga nishkay piñariushkay. Ushushita mitsay ama kuychu nishkay chibimi sikuanga randiga, sikuangas chibi tapunga yaykunya. Chiga sikuanga randiga kuy, kuy payga niushkaya sikuangaga win kuy, win kuy niushkay sikuanga kuy. Kuy niushkay chiga mashti mana munaushka mamaga, mitzaushka karaumanda mitzaushka. Chi mitzaupimi mashti randi chañabiga tapupangachari nisha payga yuyaushka, chañawirandiga nishkay. Mana nishkaya mashti kamba ushushitaga garutian makanga nishkaya. Chimandaga kaspi ismuta apisha makanga nishkaya, tukuywan makanga nishkaya. Achawans makangami nishka, makiwas wajtangami nishkaya, chaki tulluwanbas aytangami nishkaya. Tukuywanmi aytanga kamba ushushitaga nishkaya, cuchillowanbas makangami nishkaya. Chiga chasna nishaga chañabiga ña ashkata mitzangui niushkay payga tukuywan makanga kamba ushushitga. Kunanga mitzangui chasnami makanga nishkaya chiga chasna nipiga payga shimimaga chi mashtiga. Chasna rimaushkaya tukuywan makanga nisha, chiga sikuanga randiga nishkaya. Mana nishkaya pay randiga mana, kuy nishkaya kuy kamanba ushushita win kuy nishka. Kamba ushushita win kuy chasna nipiga mashtiwas pawawas nishkaya kuy nishaya kamba ushushitan kuy. Kamba ushushita kuy nisha nishkayga pawaga, chi wataraku randiga chi randi mana nishkaya. Ama kuychu, ama kuychu, ama kuychu chi randiga niushkaya ña mitsay niushkay pay randiga ushushitga. Chi chasna niupimi chañawibas cha llayta nishkaya kamba ushushitaga karutian makanga nishkaya. Kaspi ismun makanga nishkaya, chakiambas aytanga nishkaya, makiwas aytanga nishkaya. Cuchillowans nishkaya chañabiga chiga chasna nipiga ña chasna tukuy mitsaushkaunaya Kinsa mitsaushkaunaya wataraku, chañabi mitsaka chimanda sikuanga, pawaga kuy niushkaunaya. Chasnaybimi pay ña kun ushushitaga ña chasna payna tapuushkaybiga, tapuushkaybi kushami paushiga wakan Pay ushushita kushaga, wakan paushiga, kunanga nishkaya ñuka ushushita llashtimata charingawami kuni. Kunanga ñukaga mana runa warmi garanichu nishkaya, ñuka paushi warmi marani nishkaya. Kunanga ñuka ushushiga llashtima tiangajmi kuni nisha paushiga chasna, chiga. Chibi pay chasna ushushi llashtima kausanga nisha pay wakashka chiga paushi tukushka ña. Ushushita kushka washaga, chiga pay ushushiga mashti paushi ushushiga mashti tukushkaya Ñukaga mana runa warmi charini nishkaya ñukawas, yamimi ñukaga tukusha nishkaya. Mundu ñuka mama kay tukuy mitsasha kushkaga, mundu shimi sapami tukusha nishkaya. Mana chunlla uyashkanguichu kanda ñukata piñasha nijpi nishkaya, chiga pay randiga. Mashti tukushka aunya yami, mashtiwa ushushi paushi ushushiga chasna ashaga. Chi paushiga mana kaylla kaparij auya. Chigamalla yachani. Spanish Text Éste... ¿cómo se llama? Ha sido mujer humana ha sido paujil, ha tenido dos hijas, dos hijas ha tenido. Bonita mujer, bonita mujer, bonita mujer, así por eso el mono lanudo por eso ha ido a pedir a la hija para casar ya pedido. No ha sabido querer dar así flaco como te voy a dar para que te voy a dar. Si fueras buena persona si te dará si pero como eres desnutrido por eso no te vaya a dar. No te quiere dar a usted en cuanto ha dicho eso así mezquinando. Ya que ha sabido andar pidiendo sabido andar durmiendo ya de gana ha sabido andar. Dame a su hija ha sabido decir a paujil no sabido querer dar a su hija. Ahí a comenzado pensar el de gana ando haciendo ha dicho. Ahí se encuentra con una persona en medio camino ¿Ah hermana por que andas tan triste usted? Camine. Así que no me quiere dar a su hija al paujil le pedí a su hija pero no quiere. Por que eres solo por eso no quiere que reunimos todos para pedir así ha dicho. Así ahí ha dicho éste encuentra en el camino con paba en contrando lo dice así. Reunieron entre todos las personas conversando. Ahí ya para dar pidiendo diciendo han llegado en la casa el pacharacu ha sido persona. De ahí ha sido el tucán ha sido persona de ahí pava ha sido persona de ahí. Pájaro hablador ha sido persona ahí han sido personas. Ahí ya han llegado ya han pedido pava antes entrado. Por que mezquinas así a su hija dale ha dicho en cuanto ahí. Pava ha dicho dale a su hija estado insistiendo él. No mezquines estado diciendo dale este pacharaco. El ha de pedir diciendo han llevado al pacharaco enojando no ha dicho. No dáras no dáras estado diciendo enojando. A la hija mesquinale no le des dice llega a pedir el tucán. Ahí el tucan ha dicho dale todo dale todo el tucán ha dicho así. Dale estado diciendo ahí la madre estado mezquinando estado diciendo no no. Ahí este él ha pensado que me va a ayudar a pedir el pájaro hablador ha dicho. No a su hija con palo ha de pegar, así ha dicho. De ahí con palo podrido ha de pegar con todo va a pegar. Con la hacha también ha de pegar con la mano también ha de pegar con los pies también ha de patrar así ha de pegar ha dicho. Con todo ha de pegar con machete también ha de pegar así ha dicho. Mezquinarás bastante por que con todo eso ha de maltratar a su hija. Ahora mezquinarás así por que así estado consejando éste. Así estado hablando el tucán él vuelta estado diciendo. No, dale todo así ha dicho a tu hija dale todo así ha dicho. Tu hija dale todo ha dicho el pava en cuanto ha dicho así a tu hija dale. A tu hija dale así han dicho el pava el pacharaco vuelta dice no, no ha dicho. No le dé. no le dé, no le dé así estado diciendo ya mezquínale ha dicho a su hija. Ahí en cuanto estado diciendo así el pájaro hablador dice también que va a maltratar ha dicho. Con palo podrido también a de golpear con los pies también ha de patear así ha dicho con mano también ha de pegar. Con machete, con machete ha dicho pájaro hablador así dicho en cuanto así todos han estado mezquinando. Tres han mezquinado el pacharaco, el pájaro hablador y de ahí el tucán y el pava dale han estado diciendo. En cuanto tanto le exigían pidiendo y le da a su hija después de dar a su hija Madre paujil llora. Ella a su hija después de dar dice paujil ahora para que viva en sufrimiento para que viva le doy. Ahora yo no era mujer humana yo era mujer paujil. Ahora mi hija sufriendo ha de vivir para que viva así ha dicho la madre paujil um ummmm um um ummmm Entonces ahí ella ha estado con pena de la hija en cuanto va a vivir mal diciendo ha llorado paujil ya convertido en paujil. Hija le dio después ahí el a la hija de paujil se ha convertido. Yo no era mujer humana ha dicho, yo también no era mujer humana yo también me voy a comvertir en trompentero así ha dicho. Tanto que me mesquinaba mi madre yo también sé, charlatana seré ha dicho. No te escucharé callado a ti y a mi cuando me quieres maltratar Este se ha convertido hija de paujil se ha convertido en trompentero así ha sido Ahí paujil no sabe gritar, hasta ahí no mas sé.

Clara Santi - Paushi Warmi Song

Prochilodus nigricans_edited.jpg

Photo by: Brian Henderson

Crax globulosa

Family:

Crasidae

English:

Wattled curassow

Spanish:

Pavón carunculado

Kichwa:

Paushi

CONTACT  US   
 

cotococha.ec@gmail.com 

480.276.5913

ANDES AND AMAZON FIELD SCHOOL

Sponsored by Title VI National Resource Centers at University of Wisconsin Madison, the University of Florida, Florida International University, the University of Pittsburgh, and Brigham Young University.

bottom of page