top of page
Luisa Cadena, "Origin of the Kingfisher."
From interviews with Tod D. Swanson
Description
Not available
English Translation
Not available
Kichwa Translation
Nukatan kuintawaj anura ñuka apamama, kallariga runa shara payga shinki shina wachiwata charigara.
Chitashi payga markasha purigara wachita pay tuksinata, paylla apisha mikuj ashka aychata.
Mana runawan, paylla apamun, tuksin apin ama rikuwanaunchun nisha payga chawallata mikuj ashka.
Chawallata mikushka raushkaysn chi warmiga paktashka, kanga imatata raungui nishka.
Nuka, ñuka mikungajmi apiuni nishka chi tsalawali, ah ah nishka shi kanga nishka shi.
Nukaga lluchunata maskauna apangurata nishka shi, kuna kanga ñuka warmi tukunata munangui nishka shi.
enda nishka shi ñuka cashasha kushkangui nishka shi, ari nishka, tullu runawa shara tullu runawa, tullu.
Tullu wawa shara, chiga shina ashaganchi payga ña chi lanzangaj chaj chayma, challuwata chaj.
Ashangas undajtasha apisha kura, kunanga aku shinashaga ñuka mamay.
Mamaga ñuka mamaga sapallami tiaun ñuka ñañallan nishka shi, ari pero kan rimajri.
Balzata rachun chibi shu ruyata shayachichun, chi shayachishkay ñukata kayaj apamuj shamungui nishka
Chiga aparisha rishka mamay paktashka, mamaga manzharishka pitaga kasna apisha kun kanda ña.
Shuk runatami tupani mama tullu runa wawatami tupani nishka shi, ima nishka shi runa tiaj chiashka.
Pero yakuy, yaku ayachatmi shina rasha tiaj mashka nishka shi, chiga uyashashi aurauna kay siuka runaguna.
Washallashi apanakushkauna saki ichuy kar sardinataga ichuy, ñukaga kushillu, lumukuchi, wangana,
wagratami karashkangui saki kay, kanga kichashami kausangui kay yaku aychta mikusha nishka shi.
Imau ñuka sapalla purij marani imawata mana nirawaranguichi nishka shi.
Shami, shami, rikuj shami, rukj shami kayma kausangawa rikuj shami mikunata nishka shi.
Chiga payga ashanga aparishka rishka rikungawa, rikujpiga ishki kay runashi siriushkauna.
Nukanchiga kayta mikunj manchi nishka shi paywa wauki shamujga pum pum pum pumsha kaman.
Mana kayga charan man washashi kutij pum pum pum ay ña mashka kayayrishun ñukanchi waukigunata.
Kambas mikuj shami nishka shi, payga manzharisha rukusha shayaun ashanga aparishka.
Mana, mana munanichu kangunawa mikungaj riuni ñuka mamay paktangarauni.
Naupa riuga siukaga, siuka runagunaga kaytashi tandarinaura karuta asnajguna chara.
Ismuj pitu asnajguna chiga singata apirisha mana kangunata mana munanichu ñuka.
Kasna ismu pitu asnagunataga riunimi ñuka ñambita nisha payga aparijga rin, rishka shi mamay paktashka.
Mamaga mazharishka maymandata kay challuwagunata apamungui nij, mama nishka shi.
Shuk tullu runawawami kasna lanzawaj chaj, chaj, chaj tukshisha kasna kuwan nishka shi.
Ima nishka shi mayta apami ushushi mamaga raskashka, chunzhullushka, maytushka.
Yanushka, chakichishka chiwashichi nisha mama nishka shi chi shayau balzata pitingui nishka shi.
Balzata shumajta kaybi patata shina rangui nishka shi, shina rasha ramayuj ruyata tsan kaybi shayachingui.
Nuka kushaga mana yanushkata mikuj chan nishka shi, imatas mana mikuj chan nishka.
Shamungami raun apamunga rauni rishka, rikujpiga shinki shina lanzata kayma churasha shamushka.
Challuwataga warmiga aparimun chiga mikujshamuy masha mikujshamuy yaykuy nishka shi mamaga.
Chi nijpi mana mama ñuka kayllaymi tiangaruani yapa ismaj mani nishka shi, yapa kichaj mani ñuka nishka.
Kaybi ñuka tiangarauni nishka shi, imanasha masha imashina sikujtuy tanlla kasna kichaungalla.
Nuka mana chakishkata mikuj chani, yanushkatas mana mikuj chani ñukaga chawallata mikuj mani nishka shi.
Kan ima shuti tanguiya masha nishka shi, ñukata mani tsalawalli runaga nishka shi.
Ima, yakuychu tiangui nishka shi, enda nishka shi pero ñuka kay tianga rauni ña shaj, ñalla sajcha kichashka.
Chiga mamaga rikunshi payga ima kasna kicha siki runataga imawash ñuka wawa kasna apin nishka shi.
Mana, mana pacha ushushi nishka shamuy nishka shi, kayma riki pay kichajta ruyakllami kichan nishka shi.
Chi amuga shayaunshi, shayaun chi shi nishka mana masha mana ñuka kanda kushkangichu.
Kana yanusha karanashata, kanda maytusha karanashata kan chi tukuy tuksisha apishka challuwata.
Chakichisha shu partiman nishka shi, ah nishka shi mana kanguna mikuychi nishka shi.
Nuka munasha rikuy canoamanda ñawilla rikurijtacha riunlla tsak, chiu, chiu, chiu, tullugunta chayma ichushka.
Imata kan apimungui ushushi saki, saki kayta nishka shi mana mama pitashi kasna ñukanchita cazasha kunga.
Enda ñukata mañay nishka shi, kayga kay wachiga ñuka kirumi tukungaraun nishka shi.
Rikuwangui ñukaga riunimi nishka shi, kamba ushushita kanzhu mitsawangui ñukata nishka shi
Chiga mamaga risha shamusha imawama richu masha sakiri kandata wasisha kuni nishka shi
Mana riunimi nishka shi chag, chag....., pararara...... paywa lanzaga kiru tukusha pawasha rishka.
Tsalawalli ña tukusha chayshi mamaga ushushita nishka imawata kay pishkugunataga kanga.
Kayma apamurangui riki kamba kusha rikta nishka shi, wakasha ñukawas rishallas.
Yakuyshi urmaj rishka, yakuy urmayrisha mana shi tupashka chi payga uraytashi pawasha rishkay
Chiwan pariuga paytaga chi chasna mashtinaga amarunga kau chingachishka.
Mashti chingachipay ñuka wawata amarunmi mikupan kunan nisha mamaga rishka.
Chishiyga shamushka chi warmi shamusha mama nishka shi, kanga arkarina tullujtami tsalawalli runa.
Kushkata mikushkangui kayga bagritami kuwan rikuj shami nishka shi, rikujpiga kasna bagriruku chashka.
Apisha kushka amarunga chiga kunanga mama kanda tapungawami shamun kunanga kaytami apingarauni.
Payga pishku tukushami rin imashinata rasha nishka, kunan alli runa man kay ñawin maki pundandi,
chaki pundandi awirishka runa man ninsha, ima allo runatacha apini nisha chiha nijpiga.
kunanga mama kanda tapungawami shamungaraun nishashi nira, imayna rikiurij runashi shamungaraun
nishashi mamaga, imata tukun ushushi imatata apamunga raungui nishka shi.
ña kasilla angui mama shamunmi, kasi rikungui pay tapujpiga kuwangui ña chichu mani payba wawataga.
Nishka shi amarun wawata chiga nijpiga mamaga ña rikusha shayashka, ñami shamun nisha rikujpiga.
Amarun rukuga kikin shamushka, shamujga mama atun batanda churangui nishkashi.
Tuwa rasha atun batanda churashka chibiga ña ruyarishka muntun siririshka.
Mama kunanga tapunmi nijpiga, shi payga tapun kallullata rikuchisha chiga uyay mama.
Kandaga tapuyni kuway ñuka warmiga chichu man nisha kanda tapuun, ñuka uyaunimi nin.
Kallutachi payga kallullatashi rikuun mamaga mana riman payga, chiga imata tukungu wawa.
Ushashkachu tukungui nishka shi, enda chichu mani mama rishkashi chi amarunwas paywas.
Washallashi rishka kunanga atun wasiymi riuni mama, ishkay kutinhga rikusha pushamushkanguimi.
Washaga mana shamushachu may atun wasicha riun ña nishka chiga ña paytaga marañondashi apaun.
chi amarunga, ña chay tukurin.
Spanish Translation
Mi abuela sabía contar, él era humano al inicio y tenía una lanza negra.
Cargaba siempre su lanza, como cazando por sí mismo.
No con gente, solo traía, lanzaba y para que no lo vean comía crudo.
Cuando él estaba comiendo, llegó esa mujer: “¿y tú qué estás haciendo?”
“Yo, yo estoy cogiendo para comer”, dijo él.
“Yo estoy buscando camarones y cangrejos. Ahora, ¿será que tú quieres ser mi mujer?”, dijo.
“Sí, yo te daré cazando”, dijo él. Era un hombre muy flaco, flaco.
Era un niño flaco, y así lanzaba a los bocachicos y los ponía allá.
Le daba, cogiendo una canasta llena. “Ahora vamos donde mi mamá”.
“Mi mamá vive solo con mi hermana”, dijo ella. “Sí, pero anda y dile a tu mamá”.
“Que pare un árbol de balsa. Una vez que esté el árbol, me vienes a llevar”.
Llegó cargando donde la mamá, y ella dijo: “¿quién te da cogiendo tanto? ¿Quién?”
“Encontré a un niño muy flaco, mamá”. “¿Habrá gente así?”, dijo la mamá.
Pero en el agua, a los peces les decía mientras ellos estaban escuchando.
Después ha llevado sardinas y dijo: “bota eso, monos, guantas, tapir.
Te daré de comer, deja, tú vas a estar con diarrea por comer solo pescado”.
Yo andaba sola para cualquier cosa y no me decían nada.
“Ven, ven a ver porque aquí vamos a vivir, y mira ahí la comida”.
Entonces fue a ver, cargando la canasta, y cuando vio, ahí han estado dos personas.
“Nosotros comemos esto”, decía el hermano, mientras venía a probar.
“No, este aún no está listo. Este ya está listo. Llamemos a nuestros hermanos”.
“Tú también ven a comer”, le decían, mientras ella asustada veía la canasta cargada.
“No, no quiero comer con ustedes. Me voy a comer donde mi mamá”.
Primero iba. Ellos se reunieron por aquí, pero olían a lo lejos.
Olían a podrido, y mientras ella se tapaba la nariz, decía: “no, yo no quiero a ustedes”.
“No me gustan las personas que huelen a podrido. Me voy”, cargó su canasta y fue donde su mamá.
La mamá, asustada, decía: “¿de dónde traes estos bocachicos?”. “Mamá”, dijo ella.
“Un hombrecito bien flaco cogía con su lanza y me daba”.
“A ver, trae hija, para preparar, destripar y hacer un maito”.
Cocinó, ahumó y luego dijo: “corte la balsa que está ahí”.
“Harás un piso con esa balsa y luego pararás un árbol con ramas”.
“Mi marido no come cosas cocinadas, no como nada”.
“Va a venir, lo voy a traer”, dijo ella y se fue.
Cuando vio algo negro, cargaba una lanza.
La mujer venía cargando bocachico. “Yerno, entra, ven a comer”, decía la mamá.
“No, mamá, voy a estar aquí porque se caga mucho. Estoy con diarrea, mamá”.
“Aquí voy a estar”, dijo él. “¿Yerno, por qué estás siempre con diarrea?”
“Yo no sé comer comida ahumada ni cosas cocinadas. Solo comida cruda sé comer”, decía.
“¿Cuál es tu nombre, yerno?” “Yo soy”, decía.
“¿Qué? ¿En el agua vivirás?” “Sí, por eso voy a estar aquí, y de repente cago”.
La mamá decía: “¿por qué mi hija coge a una persona que caga mucho?”
“No, no puede ser. Hija, ven, mira cómo caga”.
Ella, parada ahí, decía: “no te voy a dar a mi hija, no, yerno”.
“Te voy a dar de comer todo lo que coges, cocinando, ahumando y en maitos”.
“Ahí está lo ahumado. No coman nomás ustedes”.
“Miren, yo desde la canoa nomás pesco y como”, mientras botaba los huesos por allá.
“Mira a quién estás cogiendo, hija. Déjalo, déjalo”.
“No, mamá, ¿quién nos va a dar cazando a nosotras como él?”
“Sí, pídanme. Esta lanza se convertirá en mi diente”.
Y la mamá fue y regresó. Le dijo al yerno: “no te vayas, ya te hice la casa también”.
“No, ya me voy”, y su lanza se volvió un diente. Y se fue.
Se convirtió en un pájaro pescador y se fue.
“Hija, ¿cómo vas a traer a este pájaro acá?”
“Acá le traes a tu marido, y mira cómo te va botando”. Ella también dijo: “me voy”, y se fue.
Cayó al agua y se fue. Cayó al agua y no lo encontró y fue río abajo.
Conjuntamente con él, la boa la hizo desaparecer.
“La boa hizo desaparecer a mi hija. Se la comió”, dijo la mamá y se fue.
Llegando en la tarde, esa mujer dijo a la mamá:
“Tú has estado comiendo el hueso que te dio el pájaro.
Has estado comiendo lo que te dio. Ven a ver, me dio un bagre,
y cuando lo vi, era así este bagre.
La boa le ha dado cazando, mamá.
Ahora con él me voy a juntar y él viene a preguntarte”.
“Él se convirtió en pájaro, ¿y cómo quieres que me junte?
Ahora él es buena gente desde los ojos hasta los pies.
Él tiene pintado hasta los pies. ¡Qué buena persona me he juntado!”
“Ahora él viene a preguntarte”, dijo.
“¿Cómo será esa persona que va a venir?”, decía la mamá.
“¿Qué te pasa hija, a quién estás trayendo?”
“Ya estarás quietita, mamá, que ya viene.
Si él te pide la mano, me das nomás. Además, ya estoy embarazada”.
“¿Es hijo de la boa?”, ha dicho a la mamá.
Entonces la mamá esperaba. “Ya viene”, decía.
Y vino la boa. “Mamá, pon una batea grande”, ha dicho cuando llegó.
Vino y puso una batea. Entonces ahí se acomodó la boa.
“Mamá, ahora te está preguntando”.
Él preguntaba moviendo solo la lengua. “Escucha”.
“Te está preguntando para que me entregues, porque estoy embarazada.
Yo escucho lo que dice”.
La mamá solo veía la lengua y no hablaba nada. “¿Qué te pasa, hija?”
“¿Estás embarazada?” “Sí, mamá, estoy embarazada”, y se fue con la boa.
Se fue detrás de la boa.
“Ahora me voy a una casa grande y lo traeré dos veces de vuelta.
Después ya no vendremos porque estaremos en la casa grande.
Al Marañón me lleva”.
La boa. Ahí termina.
Analysis
Not available
bottom of page
