top of page

Ceiba pentandra

Family:

Bombacaceae

Kichwa:

Samuna yura

Prochilodus nigricans_edited.jpg

Talking about Samuna yura

Pedro Andi - Spirit Owners of the Kapok Tree

Kay ruya anmi samuna yura kay. Pay charin patsak pichka chunga wata. Chara malta an mana ruku, pay rukuyangak más pishin iñangaj anguguna más chayma. Chayma tukuna an atun anguguna, kaymanda angugunas más iñana an, mas chayta. y awa atun yuras punguirina an más atunda, kaymi an samuna nishka. kay ñukanchi kay oriente lugarbi kawsaj, samuna yura, tukuy yuraunamanda más llali pay atun an. Samuna nishka ña y kay charin shu kuintayra pay. Kayguna ashka manzhaushka an ñaupa timpuguna. Kukuguna mana llutauchikguna ashka kaygunama, maltagunara y warmigunara shinallara. Kay yuray, tiashka ishki tunu amu, shukga pallkama y shukga kay allpay. Away tiaj ashka, iskiguna kuirajguna ashka kay yurara porque atun ruya ashkamanda ishki amu tiajguna ashka. Awa pallkamas y shuk kay allpa sikira rikuj, payguna chi kay allpa sikiri rikuwguna, kuiranawn payguna ama runaguna llutarinawchu nisha. Allpara aj kuirangarawn, manzhachingarawn Kuirangarawn runagunara. Karura pasachun nisha ama paywajka llutarichun nisha. Y shinallara pay away tiaun amu.Riparan, riparan karuyllayra, karuy ajgunara pay runaguna shamuwpi. Payguna pura kuintananawn ña runami shamun kay ñukanchi purara chiraygu pay away aj ña wakanga kallarijashka pay shu wawa shina, ichilla llullu wawa shina wakajashka awa pallkama, "uñay, uñay" wakajashka pay wawa awama. Chita runa nijashka mana kaybiga samunami shayawn yachin hatun ruya yachi. samunu akpimi wakashka uyarin maykan mana kazhusha shamujpiga, mayanlla shamuwpiga chiga, allpara purij duiñu shuk tiajashka kay angu sikiy. Kaybi wasira charijashka pay. Ciertomi an kunagamas tianmi kay, kay yura angugunay, pero kaybi ñukanchiwa, kaybi ña runagunawa riksisha ña mana yapa molestan chi tunuguna. Ari kay tunuyguna urama tianmi, tiakllayra runaguna manzhanawnmi kayma llutayriringak kunagamas chara. Charas tianmi chitunu amuga. Kaybis tianmi y kaybi mana uyashkanchi ñukanchi ña runaguna ñaupa ñukanchi rukuyayaguna, aylluguna, payguna ña yachachinawshka kaygunara. ¿Awama, shuk wawa kwinta "uñay, uñay" wakan ningi? Ari. ¿Chi ruku akllayra shina wakan? Ari, ari. Ruku ashallara yanga wawa, tukun nin pay, wawa,wawa tukukpi mansharisha rinawnchu nisha. Cirtu ñuka kikin rinriwa uyashkanimy ñuka allpay shayawn urama. Ñuka urama chariny, ñuka warmi ayllu payguna segunda liñama ñuka. Tian kayta yali hatun samuna y más hatun. Ñukanchi cirtu, ñuka chibi puñuwkani ñuka yuramanda payta nikpi shu cien metros tupuy. Chi puñushkay uyarika ña las seis tutayanama tukushkay wawa wakashka, ashka wakaka. ¿Ñuka nikani ñuka warmira imarashara shina wawa wakan nisha, maymara wakan nisha? Pay nika, "Mana!" nika. "Kaybi pita wawara charinga. Mana pitas charinzhu wawara". Chi hatun yuraymi wakasha uyarin nika.Mejor kaymanda anzhurishun chi kaymanda. Anzhurishun. Anzhurishun nijpi rikanchi shukma puñungak. Mana aly tuta yapa molestangarawn nika pay. Cierto shina wakashka uyarishka ashka wakaka. Ñallas, ñukanchi pasawpis wakaka, ñukanchi pasawkanchi shu veinte metros tupura yakura, pay sachay shayawka wakawka charas wawa. Y chiwasha ñukanchi ña pasashka washalla waktangak kallarika anguy hatun. Hatunda waktaka y chibi manzharisha más urayra rikanchi. Cierto chima tianmi, uyarinmi ñukanchi kikin rinriwa, ñukanchi kikin rinrigunawas uyashkanchimi tianmi kaybi amuguna. Y cierto kaybi tian allpara kuiraj tianmi, shu ichilla runawami tian ninun payguna nisha, rukuguna nisha. Pero ñukanchi kikin ñawiwa mana rikushkanchi, uyangalla uyashkanchi. Mana hatun runa, ichilla runa y hatun umayuj, hatun umayujmi. Shuk ichin achawara charin nin chita. Chita markalla kasna yura angu sikiy shayan nin pay. Shina ukuma ikusha, ruya angu sikiy. Chiwamari payga manzhachinara munashaga ruya angu sikiy... maykambi tamia tukujpi, kishpingaj yapa alli an kay angugunay. payguna atun pallka charishkamanda tamiara mana kachamunawn, tapanawn. Shinakpi, chi angu sikiway shayangaj nijpi yapa ashka manzhay an, porque takanga. Kaybis takangami tamia tutawna y tamia chishigunara, pay. Ñuka nini kaygunara ashka manzhaywa an, Manzhaywa yuraguna an cierto. ñuka allpama kay tunu yuraguna ashka tian atun yuraguna. Ñuka kay paraisoy ñuka warmi mama tiashkay shinallara carteray, cierto chibis shinallara wakan ña. Kunanlla ña chunlla yashka chi wakana, ña kuchunawka chi yurara. Yapa wakaka. Este árbol es conocido como samuna. Tiene 150 años, todavía es joven no es viejo. Para ser más viejo aún faltan que las raíces crezcan hasta allá. Hasta allá tienen que crecer la raíz, las raíces de este lado tienen que crecer más allá. El árbol que está creciendo para arriba tiene que engrosarse más. A este le dicen samuna y vive en nuestro oriente. El árbol samuna es el más grande de todos los árboles. Le dicen samuna. Y tiene una historia, a estos árboles se les tenía miedo hace mucho tiempo atrás. Los mayores no dejaban acercarse mucho a los jóvenes y también a las mujeres. En este árbol ha habido dos tipos de amos (jefes). Uno en las ramas y otro aquí abajo. El que estaba arriba... cuidaban entre dos este árbol porque era un árbol grande habían dos amus. El que está encima de las ramas y otro que vigilaba por abajo,el que está por abajo cuidaba para que no se acerquen las personas y movía la tierra para hacerlos asustar. Para que pasen de lejos para que no se acerquen a él, así mismo el amu que está arriba se da cuenta desde lejos a la gente que viene desde allá. Conversan entre ellos, que están llegando personas por donde nosotros por eso el que está arriba empieza a llorar como un niño. Llora como un niño recién nacido arriba encima, de las ramas uñay uñay llora arriba como bebe eso escuchando las personas dicen por ahí hay un árbol samuna. Un árbol grande esta por ahí por eso se escucha llorando un bebe arriba quien no hace caso y llega Si acercan hay otro dueño andando por abajo esquina de la raíz, ahí tiene la casa él. Eso es verdad eso, hasta ahora hay en las esquinas de las raíces, pero aquí a nosotros. Aquí ya conoce a las personas ya no molestan, mucho ellos esos mismo hay abajo. Si hay hasta ahora por eso la gente tiene miedo acercarse. Si hay todavía esos jefes aquí también existe aquí no hemos escuchando nosotros. La gente de antes mis abuelos, mis familiares nos enseñaron sobre eso. ¿El que está arriba que llora como bebe, uñay uñay siendo un viejo llora así? si siendo un viejo raciona como bebe para que se asusten y se vayan. Es verdad yo también e escuchado, eso con mis propios oídos en mi finca que tengo arriba, finca de parte de los familiares de mi mujer segunda línea hay un samuna, más grande que esto. Es verdad nosotros estuvimos durmiendo a cien metros del árbol. Ahí durmiendo empezó a escucharse a las seis ya cuando empezó anochecerse lloraron muchos bebes. Yo pregunte a mi mujer por lloran muchos bebes "donde están llorando" Ella me dijo no, aquí quien va tener un bebe aquí nadie tiene bebes. En ese árbol grande se escucha, lo que lloran mejor alejémonos de aquí vamos otro lugar a dormir. De noche nos va molestar mucho dijo ella, verdad se escuchó llorar demasiado. Después cuando estuvimos pasando también lloro como a veinte metros por el agua. El estaba parado en el monte, lloraba todavía ese bebe luego de pasar nosotros. Empezó a golpear fuerte en el filo de la raíz fuerte golpeo fuerte nos asustamos fuimos mas por abajo es verdad allá también hay eso se escucha eso, yo escuchado con mi oído, hemos escuchado con nuestros propios odios aquí si hay jefes es verdad el cuida la parte baja hay persona pequeña existe nos dicen lo cuentan los mayores nosotros no emos visto, hasta ahora solo emos escuchado lo que cuentan no es una persona alta es una persona pequeña, con una cabeza muy grande tiene una hacha pequeña el pasa parado al filo de la raíz con la hacha en el hombro ahí filo de la raíz con eso el cuando quiere hacer asustar se pone al filo de la raíz cuando empieza a llover para poder escampar es muy bueno ahí arriba tiene grandes ramas no se moja mucho de la lluvia cubre poco para estar parada en el filo de la raíz da mucho miedo golpea, aquí también golpea cuando, oscurece y empieza a llover por la tarde por eso se tenia mucho, miedos estos sitios daba miedo estos tipos de árboles por la finca, por abajo tengo muchos de estos árboles grandes sector paraíso por donde vive mi suegra ahí hay uno por la carretera, es verdad también ahí llora mucho recién mente dejó de llorar lo talaron ese árbol porque mucho lloraba-

Luisa Cadena - On Kapok Trees

bottom of page