top of page
IYARINA
Napo-Pastaza, Ecuador
CENTER FOR LEARNING ALLIANCE: Fundación Cotococha | Andes and Amazon Field School | Shayarina Amazonian Resilience
Eulodia Dagua, "How My Grandfather Became a Jaguar."
From interviews by Tod D. Swanson
Cite video as:
Tod D. Swanson, "'Eulodia Dagua, "How My Grandfather Became a Jaguar.'" Youtube video. 3:28. December 21, 2016. https://youtu.be/Vj5Wg_drEG8
Abstract
Not available
English Translation
Alfonso Dahua mara. Alfonso Dahua? Kamba yayawa yaya?
Ñuka yayawa yaya. Wawa ashkay puma yuyuta upichij ashkauna, pay wawa ashkay.
Chi puma yuyuta upishaga pay rukuyaushaga chi pumaga, shu pumaga muskuybiga payta ña kipirisha.
"Kunanmandaga, maybi ñuka chakita rikushawas, 'Wauki!' niwangui," nishashi payta waukita rashka pumaga.
Chiga chi chasna muskusha "Ñukaga maytas purigani," nishka. "Mana imas tukukchani wauki!" nishka.
"Kunanga kanda waukita rani ama wanchiwanguichu ñukata," nishka.
"Maybi ñuka chakita rikushawas 'Wauki" niwangui."
Maybi ñukata wanchishkatagas, "Ay ñuka waukita wanchishkauna!" nisha niwangui. Shina muskuchishka.
Ñukanchi tiashkama ñaupa runa casi illaj ashkayga yapa puma tiagara kasna chakirukugunay. Chiga ñukanchi manzhak magaranchi manzhak.
Chiga chasnay ñuka apayayaga ña, "Alli! kayta ama manzhanguichu. Kayga ñuka waukimi rishka." nigan.
Chi ñukanchi wawa ashaga ña aranchi, "Imaraygu shu wauki nin? Imarayku shu wauki nin?"
"Ñuka wauki man." May pulayay chimbashkatas rikusha, 'Kay ñuka wauki pasakta chimbashka," nira.
Imaraygushi ñukanchiga nin wauki nisha kasna. "Imaraygushi nin ña kanda?"
Chi apayaya imarayguta wauki ningui chi pumata nirani ñuka.
"Mana ushi," nira. "Ñukata puma chasna muskuchiwara," nini. "Waukita muskuybi kipirisha kasna, "Wauki" kunanga niwangui." Pero "Wauki tukurani," nira "pumawa."
Chasna tukusha kunanga pay chakitas rikushas, "'Kayta ñuka wauki rishka! nisha rimawangui,' muskuchiwara," nirami.
"May wanchishkatas rikushawas, 'Ñuka waukita wanchishkauna!' nisha rimawangui," muskuchishka ara.
Chi pay wañushkaybi, pay ña ungusha siririsha pay wañushkay, "Hmm, hmm, hmmm, hmmm" puma shinashi nira payga ña.
Shinasha, "Hmm, hmm, hmm," shi nira. Chasna nishashi ñuka apayaya wañushka an. Puma yuyuta upij. Mana yanga.
Chi puma yuyu nishkata shu kallariga payna shinzhi achun sinoga pay imasna nisha.
Yapa upichij aj ashkauna puma yuyuta, warmi y karita upichij ashkauna. Mana dzas wañuchun nisha.
Chasna nisha upichij aj ashkanaura chi puma yuyuta, chi mana zhas wañujpi chi puma yuyuta shimima ña wañuj aj ashkauna.
Chasna chitas yangas, chita kuintashkatas chasna uyaj ashkani.
Pero pay shutiashka aka shinami.
Pay shutiashka ara chasna ashallata pero payta chasna mushkuchishka.
Y pay wañushka washa imara tukuka?
Wañushkkaybi ña pay samay tukuringawa raushkaybishi payga kasna "Hmm, hmm, hmmshi," puma tukura ña.
Mana kaylla shinzhitashi nira, kimsata chasnallata nin ña wañushka.
Chitaga chasna upishkata uyaj anchi puma yuyuta upij shi chi pumaga chasna alma tukunaun nijta. Chita uyashka mani ya.
Kichwa Transcription
Alfonso Dahua mara. Alfonso Dahua? Kamba yayawa yaya?
Ñuka yayawa yaya. Wawa ashkay puma yuyuta upichij ashkauna, pay wawa ashkay.
Chi puma yuyuta upishaga pay rukuyaushaga chi pumaga, shu pumaga muskuybiga payta ña kipirisha.
"Kunanmandaga, maybi ñuka chakita rikushawas, 'Wauki!' niwangui," nishashi payta waukita rashka pumaga.
Chiga chi chasna muskusha "Ñukaga maytas purigani," nishka. "Mana imas tukukchani wauki!" nishka.
"Kunanga kanda waukita rani ama wanchiwanguichu ñukata," nishka.
"Maybi ñuka chakita rikushawas 'Wauki" niwangui."
Maybi ñukata wanchishkatagas, "Ay ñuka waukita wanchishkauna!" nisha niwangui. Shina muskuchishka.
Ñukanchi tiashkama ñaupa runa casi illaj ashkayga yapa puma tiagara kasna chakirukugunay. Chiga ñukanchi manzhak magaranchi manzhak.
Chiga chasnay ñuka apayayaga ña, "Alli! kayta ama manzhanguichu. Kayga ñuka waukimi rishka." nigan.
Chi ñukanchi wawa ashaga ña aranchi, "Imaraygu shu wauki nin? Imarayku shu wauki nin?"
"Ñuka wauki man." May pulayay chimbashkatas rikusha, 'Kay ñuka wauki pasakta chimbashka," nira.
Imaraygushi ñukanchiga nin wauki nisha kasna. "Imaraygushi nin ña kanda?"
Chi apayaya imarayguta wauki ningui chi pumata nirani ñuka.
"Mana ushi," nira. "Ñukata puma chasna muskuchiwara," nini. "Waukita muskuybi kipirisha kasna, "Wauki" kunanga niwangui." Pero "Wauki tukurani," nira "pumawa."
Chasna tukusha kunanga pay chakitas rikushas, "'Kayta ñuka wauki rishka! nisha rimawangui,' muskuchiwara," nirami.
"May wanchishkatas rikushawas, 'Ñuka waukita wanchishkauna!' nisha rimawangui," muskuchishka ara.
Chi pay wañushkaybi, pay ña ungusha siririsha pay wañushkay, "Hmm, hmm, hmmm, hmmm" puma shinashi nira payga ña.
Shinasha, "Hmm, hmm, hmm," shi nira. Chasna nishashi ñuka apayaya wañushka an. Puma yuyuta upij. Mana yanga.
Chi puma yuyu nishkata shu kallariga payna shinzhi achun sinoga pay imasna nisha.
Yapa upichij aj ashkauna puma yuyuta, warmi y karita upichij ashkauna. Mana dzas wañuchun nisha.
Chasna nisha upichij aj ashkanaura chi puma yuyuta, chi mana zhas wañujpi chi puma yuyuta shimima ña wañuj aj ashkauna.
Chasna chitas yangas, chita kuintashkatas chasna uyaj ashkani.
Pero pay shutiashka aka shinami.
Pay shutiashka ara chasna ashallata pero payta chasna mushkuchishka.
Y pay wañushka washa imara tukuka?
Wañushkkaybi ña pay samay tukuringawa raushkaybishi payga kasna "Hmm, hmm, hmmshi," puma tukura ña.
Mana kaylla shinzhitashi nira, kimsata chasnallata nin ña wañushka.
Chitaga chasna upishkata uyaj anchi puma yuyuta upij shi chi pumaga chasna alma tukunaun nijta. Chita uyashka mani ya.
Spanish Translation
El era Alfonso Dagua. - Alfonso Dagua? El padre de tu padre?
El padre de mi padre. Cuando era un niño, solía tomar [te de] jaguar. Cuando era niño.
Porque él había bebido el té de jaguar, cuando estaba viejo un jaguar vino en un sueño y lo abrazó.
Desde ahora en adelante, donde veas mis pisadas, hermano! dime, dijo el puma que lo hizo su hermano.
Porque soñé esto, no importa a donde iba, dijo. No daño vendrá hacia ti porque te has convertido en el hermano, dijo.
Ahora que te hecho mi hermano, no me matarás, dijo.
Donde sea que veas mis pisadas dirás: "Hermano". Donde sea que veas que alguien me ha matado dirás: " Ay! han matado a mi hermano"
Donde vivíamos en esos días no había casi personas. Solia haber bastantes jaguares que dejaban grandes huellas. Entonces, donde quiera que estábamos teníamos miedo.
Entonces mi abuelo...Bien! no tengan miedo. Mi hermano ha pasado por ahí, decía.
Cuando éramos niños preguntábamos: Por qué dice hermano? Por qué dice hermano?
Él es mi hermano. Donde quiera que veíamos huellas [del jaguar] en la playa. "Aquí es donde mi hermano ha cruzado cubierto de piojos", decía.
Nosotros preguntábamos: "por qué él le llama hermano? Por qué le llama así?
Abuelo, "por qué le llamas al jaguar, hermano?", yo preguntaba.
"Bueno", decía él: "el jaguar me hizo soñar. Me abrazaba como su hermano en un sueño. Ahora llámame hermano [decía el jaguar]. Entonces me convertí en el hermano del puma"
Entonces, "ahora cuando ves las huellas", me dijo en un sueño: Habla sobre mi, aquí es donde mi hermano ha ido.
Donde quiera que veas [un jaguar] muerto [dirás], ellos han matado a mi hermano! me han hecho soñar.
Cuando él [mi abuelo] estaba muriendo, acostado enfermo muriendo...él decía: hmmmm,hmm, hmm, hmm. Como un jaguar.
Entonces, él decía: hmm, hmm, hmm. Por hacer esos sonidos, mi abuelo murió. Él tomaba te de jaguar. No sin razón.
En los viejos tiempos, para que sean fuertes o por otras razones, ellos solían beber bastante té de jaguar.
Ambos, mujeres y hombres les hacían tomar té de puma para que no mueran rápido.
Queriendo eso [larga vida] ellos tomaban té de puma. Entonces, si ellos no podían morir rápido [les ponían] té de puma en la boca y ellos morían.
Así es como yo escuché. Eso es lo que yo escuché.
Pero él era bautizado, verdad?
Él fue bautizado. Pero aún así [el jaguar] le hizo soñar.
Y después de que murió, qué pasó?
Cuando estaba muriendo, cuando su aliento se estaba acabando...ellos dijeron que se convirtió en un puma diciendo "hmm, hmmm, hmm"
No solo un poquito, ellos dicen que era fuerte. Cuando había hecho el sonido 3 veces, él murió.
Nosotros hemos escuchado eso acerca de la bebida. Ellos dicen que quien bebe el té de puma, sus almas se convierten en jaguar. Es todo lo que he escuchado.
Analysis
Not available
bottom of page